Czy dziecko niemówiące ma szansę na komunikację?

Dziecko, które nie mówi bardzo często ma dużo do powiedzenia. Brak mowy werbalnej i brak dostępu do innej formy komunikacji sprzyja rodzeniu się frustracji, agresji lub izolacji u dziecka. Takie zachowanie jest formą komunikacji z otoczeniem, jedyną jaka dla danego dziecka jest możliwa. W jaki sposób możemy pomóc dziecku u którego mowa nie rozwinęła się lub jest zaburzona lub dziecku które ma trudności z rozumieniem i nadawaniem komunikatów?

Komunikacja alternatywna i wspomagająca ma na celu wsparcie aktualnych możliwości komunikacyjnych lub umożliwienie porozumiewania się przy użyciu alternatywnych metod komunikacji.

Wyrażanie własnych myśli, uczuć i pragnień nie zawsze jest możliwe w sposób werbalny. Wykorzystanie różnych technik i narzędzi umożliwia dostęp do rozbudowanego systemu językowego.

Komunikacja alternatywna w dużej mierze opiera się na naturalnym sposobie porozumiewania się, który wykorzystuje każdy z nas. AAC obejmuje zarówno wspomagane jak i niewspomagane formy wyrażania myśli. Niewspomagane formy komunikacji to np. wyraz twarzy, postawa ciała, gesty, spojrzenie, wykorzystanie znaków manualnych. W codziennym życiu my również swoje uczucia wyrażamy za pomocą mimiki, spojrzenia czy gestu, czasem słowa są zbędne aby ktoś wyczytał nasze intencje. Podobnie jest w przypadku osób mających trudności w porozumiewaniu się, tylko że wtedy wyżej opisane sposoby komunikacji wynikają z braku innej możliwości. Jednak odpowiednio wychwycone momenty komunikacji z otoczeniem i wykorzystanie ich w celach budowania strategii komunikacyjnej w znacznym stopniu wpływa na poprawę jakości życia. W przypadku gdy umiejętności i możliwości dziecka pozwalają na wprowadzenie wspomaganych form komunikacji, wykorzystywane są symbole, tablice, książki do komunikacji, a także narzędzia wysokiej technologii.

Nie jest konieczne, aby użytkownik korzystał jedynie z jednego sposobu komunikacji. Ludzie, którzy komunikują się werbalnie posługują się również innymi formami komunikacji tj. gesty, mimika. Podobnie osoby ze złożonymi potrzebami komunikacyjnymi mogą wykorzystywać jednocześnie różne systemy komunikacji. Dobór metod poprzedzony jest diagnozą, obserwacją zachowania dziecka i momentów przejawów intencji komunikacyjnej.

Najpopularniejszymi metodami wykorzystywanymi przy tworzeniu indywidualnego systemu komunikacyjnego są:

• systemy znaków manualnych – komunikacja zachodzi poprzez gestykulację, np. język migowy, fonogesty, język Makaton, Coghamo; taki rodzaj porozumiewania się może być skuteczny tylko w przypadku pacjentów, którzy nie mają problemów z motoryką;
• systemy znaków graficznych – symbole Blissa, piktogramy PIC, PCS, Rebus, metoda ułatwionej komunikacji (dla osób z autyzmem), program MÓWik;
• systemy znaków przestrzenno-dotykowych – klocki słowne Premacka, alfabet Lorma.
• urządzenia elektroniczne: syntezatory mowy, urządzenia z mową nagrywaną, komputery posiadające ekrany dotykowe, wskaźniki oraz specjalnie zaprojektowane myszy i klawiatury ułatwiające nawigację. Jednym z przykładów często stosowanych programów wysokiej technologii jest program MÓWik.

Zaleca się możliwie najwcześniejsze podjęcie oddziaływań terapeutycznych nastawionych na komunikację wspomagającą i alternatywną, aby umożliwić mu wyrażanie własnych myśli.

Wprowadzając komunikację alternatywną i wspomagającą, nie można się ograniczyć jedynie do pracy z dzieckiem w gabinecie. Należy włączyć w oddziaływania terapeutyczne całą rodzinę dziecka, środowisko przedszkolne/szkolne, tak aby komunikacja odbywała się na różnych poziomach. Warunki gabinetowe są sztucznie zaprogramowanym środowiskiem, mającym na celu nauczenie dziecka w jaki sposób może się komunikować. Jednak, aby stało się to dla niego swobodne i naturalne musi stosować umiejętności nabyte w gabinecie w środowisku domowym.